Ғылыми прогресс көбіне дабырамен емес, үнсіздікпен басталады. Ол аудандық мектеп кітапханасының бір бұрышында тозығы жеткен энциклопедияны ақтарып отырған баланың көзқарасынан, компьютер атымен жоқ ауыл үйіндегі дүниені тануға деген шынайы құштарлықтан тамыр тартады. Міне, дәл осындай қарапайым әрі ішкі қажырмен басталатын жол кейін халықаралық ғылыми алаңдарға, әлемдік деңгейдегі зертханаларға және бүкіл адамзаттың қауіпсіздігіне қатысты іргелі зерттеулерге алып келеді. Есбол Сартаевтың өмір жолы – сондай ізгілікті бағыттың бір көрінісі. Түркістан облысындағы Ақсукент ауылында дүниеге келген ол бала күнінде қатарластарынан айрықша ерекшеленбегенімен, өзге мәдениеттер мен тілдерге деген тұрақты қызығушылығымен танылған. Ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігі шектеулі болған тоқсаныншы жылдары Есболдың негізгі көмекшісі – кітаптар еді. Бұл кітаптар оның таным кеңістігін ғана емес, өмір жолын да айқындап берді: алдымен – Алматыға, кейін – Корея Республикасына, соңында – Күншығыс елі Жапонияға апаратын бағыт сызылды. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Шығыстану факультетін «Шығыс елдерін зерттеу» мамандығы бойынша бітірген соң, Есбол Сартаев аталған оқу орнындағы корейтану кафедрасында оқытушы ретінде қызметін бастады. Академиялық ортада оның ғылыми қабілеттері назарға ілігіп, кәсіби дамуына мүмкіндік туды. Дәл осы кезең оның халықаралық ғылым жолындағы маңызды кезеңіне айналды: алдымен – Оңтүстік Кореядағы тәжірибе, кейіннен – Жапониядағы тар мамандану мен зерттеулер. Бүгінде ол – Нагасаки университетінің ассистент-профессоры, радиациялық қауіпсіздік және жаһандық тәуекелдер саласының маманы. Оның зерттеулері – халықаралық деңгейде сұранысқа ие қолданбалы маңызға ие жұмыстар. Ғылыми әріптестік ауқымы Азия, Еуропа және Солтүстік Америка елдерінің зерттеу институттарын қамтиды. Алайда Сартаевтың ғылыми салмақтағы беделі тек академиялық мақалалар мен халықаралық жобалар арқылы өлшенбейді. Ең бастысы – туған елмен рухани және зияткерлік байланысын үзбеуінде, өз жолын «шетелге кетіп, ұмыт болған» өмірбаянға айналдырмауында. Сартаев Қазақстанмен арадағы байланысын жан-жақты сақтап отыр: ауыл мектептеріне бағытталған білім беру бастамаларына қатысады, әлеуметтік желіде жастармен тәжірибе бөліседі, ғылыми жетекшілік пен кеңес беру арқылы жаңа буынды қолдайды. Бұл – ностальгиядан туындаған қарым-қатынас емес, саналы азаматтық ұстанымның нәтижесі. Ол өз жетістігін ұлттық символға айналдырып, ұрандатпайды. Керісінше, Орталық және Шығыс Азия елдерінің зерттеушілерін біріктіретін академиялық көпір орнатуға ұмтылады. Бұл бастама оның жеке өмір жолынан әлдеқайда биік тұрады – ол қазірдің өзінде Қазақстан ғылымының жаңа көкжиектерін ашып отыр. Оның шетелдегі өмірі мен еңбек жолы да оңай болмаған. Алғашқы жылдары әртүрлі жерде жұмыс істеп, дене еңбегімен табыс тапты, жоғары бәсекеге төтеп берді, ғылым саласындағы талаптардың ауырлығын өз тәжірибесімен таныды. Бүгінгі жетістікке жетелеген бұл жол үнемі ғылыми салада бола бермегенімен, дәл осы күрделі шындық оның тағдырын құнды етеді. Бұл – ерекшелік емес, табандылықтың үлгісі. Сартаев жүйеден тыс әрекет етуді мақсат етпеді – ол жүйенің ішінде өз орнын тапты, сонымен бірге ұлттық болмысын, кәсіби этикасын және ішкі сенімін жоғалтқан жоқ. Қазақстанға оралу мәселесі туралы сөз қозғалғанда, ол нақты жауап беруге асықпайды. Бұл сенімсіздік емес, шынайы пайым. Туған елге пайдалы болу үшін географиялық тұрғыдан сол елде тұру шарт емес. Кейде алыста жүріп-ақ жасалатын үлес салмақтырақ болуы мүмкін. Әсіресе ол үлес ғылыми байланысты нығайтуға, қазақстандық зерттеушілердің халықаралық беделін арттыруға және мектеп кітапханаларындағы алғашқы парақтарын енді ғана ашып жатқан жас ұрпаққа білім мен сенім дарытуға бағытталса. Сартаевтың өмір жолы ерекше тағдыр туралы емес. Бұл – мүмкіндік жайындағы әңгіменің айқын мысалы. Ең бастысы – шағын ауылда да үлкен арман туады. Сол арман әлемдік ғылым кеңістігіне жол салып, отанға шын мәніндегі пайдалы іс арқылы қызмет етудің мүмкін екенін дәлелдейді. Осындай оқиғалар көбейген сайын, патриотизм кабинеттегі ұраннан арылып, елге шынайы пайда әкелетін нақты әрекетке айналмақ.
